گرانی مردم در مورد غذاهایی که می‌خورند هر روز بیشتر می‌شود. آنها می‌خواهند بدانند چیزی که می‌خورند از چه چیزی و چگونه تهیه شده است؟ به نظر می‌رسد نه تنها دانستن این موضوع حق طبیعی آنهاست بلکه همانطور که قرآن می‌فرماید وظیفه‌ی انسان است که این کار را انجام دهد: «انسان باید در غذای خود بنگرد»(عبس/24)
امروزه فرایند تولید خوراکی به شدت غیر شفاف شده است و مردم از این عدم شفافیت نگران و ناراضی هستند زیرا نمی‌توانند ببینند غذای آنها از چه چیزی و چگونه تولید شده است. بعلاوه هر روز فناوری‌های جدیدی از راه می‌رسند و صنایع غذایی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. برای مثال فناوری تغییر ژنتیک منجر به تولید خوراکی‌های تراریخته شده است که نگرانی‌های بسیاری در سطح جهان ایجاد کرده است.
اخیراً دو قطعه فیلم در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است که بازتابی از نگرانی مردم از عدم شفافیت در صنایع غذایی هستند. فیلم نخست مستند استخوان خوک است که به همت استودیو نشانه تهیه شده است. این مستند کوتاه 12 دقیقه‌ای به دنبال پاسخ به این پرسش است که آیا ژلاتین‌های موجود در ایران به راستی از گاو تهیه شده‌اند؟ در جهان ژلاتین معمولاً از خوک تهیه می‌شود زیرا بسیار ارزان‌تر تمام شده و صرفه‌ی اقتصادی دارد حال آنکه تولید ژلاتین از گاو به صرفه نیست. بعلاوه تشخیص خوکی بودن یا گاوی بودن ژلاتین در مبادی ورودی کشور به درستی انجام نمی‌شود. این مستند با آزمایش چند نمونه ژلاتین موجود در بازار ایران مواردی از ژلاتین خوکی یافت می‌کند.
فیلم دوم تبلیغ یک فروشگاه در تهران است که سوسیس و کالباس را در حضور مشتری تولید می‌کند که به صورت گسترده در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده است. با وجودی که صحت این فیلم تبلیغاتی برای نگارنده مشخص نیست امّا می‌توان پرسید که چرا این فیلم به صورت گسترده مورد توجه مردم قرار گرفته است؟ در واقع مزیت رقابتی این فروشگاه چیست که مورد توجه قرار گرفته است؟ پاسخ شفافیت است. مردم «تقاضا» دارند که بدانند چه چیزی می‌خورند و ببینند که چطور غذای آنها تهیه می‌شود.
شفافیت در صنایع غذایی یکی از مباحث قدیمی است. برای مثال برچسب صنایع غذایی باید حاوی اطلاعاتی از مواد اولیه محصول باشد. همانطور که پیش از نیز در باب محصولات تراریختهبررسی شد در بسیاری از کشورها تولیدکنندگان محصولات تراریخته موظف هستند برچسب «تراریخته» را روی محصول درج کنند تا خریدار «مطلع» باشد (متأسفانه برچسب‌گذاری موارد تراریخته هنوز در ایران تکلیف نشده است). این برچسب‌ها خود نوعی از شفافیت در صنایع غذایی هستند. امّا امروزه با کمک فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطی (فاوا) شفافیت در صنایع غذایی به این برچسب‌ها محدود نمی‌شود بلکه مردم خواهان اطلاعات بیشتری هستند. یکی از این ابداعات جدید «پخش فیلمبرداری زنده از کارخانه» است. کارخانه‌های صنایع غذایی با هدف شفافیت بیشتر دوربین‌هایی در کارخانه نصب می‌کنند که تصاویر زنده و زمان واقعی از فرایند تولید خوراکی‌ها منتشر می‌کند. برای مثال وبسایت این کارخانه را مشاهده کنید.
با وجود فاوا (یا ICT) روز به روز تقاضا برای شفافیت بیشتر می‌شود. از آنجایی که اهداف اصلی صنایع غذایی سودآوری است ممکن است این صنایع سلامت مردم را به منافع مالی خود بفروشند. بنابراین نگرانی مردم در این باره طبیعی است. شرکتهای تولیدی خود می‌توانند مشتاقانه اقدام به چنین ابتکاراتی برای ایجاد شفافیت کنند و از مزیت رقابتی ایجاد شده بعنوان منبعی از تبلیغات استفاده کنند. امّا حکومت نیز در این باره وظایفی دارد. سیاست‌مداران باید با ایجاد شفافیت بیشتر در این صنایع نگرانی مردم را پاسخ دهند. مردم حق دارند با آگاهی خرید کنند. با این حال صاحبان برخی صنایع ممکن است شفافیت را برخلاف منافع تجاری خود بیابند بنابراین قطعاً ساکت نمانده و با لابیگری و رشوه دادن ممکن است سیاست‌مداران را تحت تأثیر قرار دهند. از این رو است که پیش از هرچیز نیاز است فرایند سیاست‌گذاری در کشور شفاف شود تا سیاست‌مداران بر اساس منافع عمومی تصمیم بگیرند و نه منافع شخصی. همانند پخش زنده از کارخانه، باید از جاهایی همچون کمیسیون‌های مختلف مجلس شورای اسلامی نیز فیلمبرداری زنده انجام شود و به سمع و نظر همه‌ی مردم برسد. همچنین شفافیت درآمدها و دارایی‌های سیاست‌مداران نیز باید اجرا شود تا فسادهای مالی کنترل شوند. تنها به این ترتیب است که می‌توان امید داشت شفافیت در دیگر حوزه‌ها همچون صنایع غذایی ایجاد شود.
این مطلب در سایت پنس منتشر شده است.
تذکر: مطالب بازنشر و مهمان بدون هیچگونه دخل و تصرفی در سایت شفافیت برای ایران منتشر می‌شوند.
