کامبوج طی 10 سال گذشته شاهد پیشرفت­‌های چشمگیری در شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود بوده است. در طی این سال‎ها این کشور به سال‎ها جنگ داخلی پایان داد، رشد اقتصادی حداقل 7 درصدی در سال را تجربه کرد و شاخص سلامت و آموزش، به خصوص برای کودکان را بهبود داد. با این وجود، ضعف­‌های اساسی در نهادهای سیاسی کامبوج وجود دارند که توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن را محدود می­‌کند. این ضعف­‌ها عبارتند از افزایش ابهام در تصمیم­‌گیری و فقدان اطلاعات مربوط به تلاش‌های مختلف در زمینه توسعه در کشور. برنامه توسعه باز کامبوج (ODC) به خاطر تمایل به بررسی این مسائل به‌وجود آمد. هدف این برنامه، «فراهم کردن دسترسی به اطلاعات فعلی و تاریخی درباره روندهای توسعه کامبوج در پلتفرم  داده ­باز آنلاین است که داده موجود را از منابع دولتی مختلف جمع‌­آوری کند».

خلاصه

کامبوج طی 10 سال گذشته شاهد پیشرفت­‌های چشمگیری در شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود بوده است. در طی این سال‎ها این کشور به سال‎ها جنگ داخلی پایان داد، رشد اقتصادی حداقل 7 درصدی در سال را تجربه کرد و شاخص سلامت و آموزش، به خصوص برای کودکان را بهبود داد. با این وجود، ضعف­‌های اساسی در نهادهای سیاسی کامبوج وجود دارند که توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن را محدود می­‌کند. این ضعف­‌ها عبارتند از افزایش ابهام در تصمیم­‌گیری و فقدان اطلاعات مربوط به تلاش‌های مختلف در زمینه توسعه در کشور. برنامه توسعه باز کامبوج (ODC) به خاطر تمایل به بررسی این مسائل به‌وجود آمد. هدف این برنامه، «فراهم کردن دسترسی به اطلاعات فعلی و تاریخی درباره روندهای توسعه کامبوج در پلتفرم  داده ­باز آنلاین است که داده موجود را از منابع دولتی مختلف جمع‌­آوری کند». درگاه آنلاین ODC که در سال 2011 شروع به کار کرد (opendevelopmentcambodia.net/data) ابزار مفیدی در فراهم ­کردن اطلاعات برای کاربران مختلف دولت، جامعه مدنی، رسانه‌ها و بخش عمومی است.

پیشینه

تمرکز مساله/محیط کشور

کامبوج طی 10 سال گذشته شاهد پیشرفت­‌های چشمگیری در شرایط سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خود بوده است. در طی این سال‎ها، این کشور به سال‎ها جنگ داخلی پایان داد، رشد اقتصادی حداقل 7 درصدی در سال را تجربه کرد و شاخص سلامت و آموزش، به خصوص برای کودکان را بهبود داد. با این وجود، ضعف­‌های اساسی در نهادهای سیاسی کامبوج وجود دارند که توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی آن را محدود می­‌کند.  الگوهای پشتیبانی سیاسی باعث محدودیت اصلاحات حاکمیتی می‌شود؛ قصد دولت برای اینکه شفاف‌تر باشد، تحت­ تأثیر افزایش ابهام در تصمیم­‌گیری مربوط به معاملات دولتی قرار می‌گیرد؛ توانایی جامعه مدنی برای سوال کردن و پاسخگو نگه داشتن مسئولان دولتی هم محدود شده است و کماکان فساد غالب است.

با افزایش دسترسی مردم به اطلاعات دولتی، با بسیاری از این مسائل می‌شد مقابله کرد. اما کامبوج قانون آزادی اطلاعات ندارد و بسیاری از مفاد قانونی این کشور، آشکارسازی اطلاعات را محدود می­‌کند. مثلا در بهره‌برداری از منابع طبیعی که فساد زیادی در آن گزارش شده است، مفاد قانونی موجود هرگونه درخواست برای قرارداد، گزارش، طرح و اطلاعیه را محرمانه می­‌داند. به علاوه، سازمان­‌های جامعه مدنی، ناتوانی دولت در آشکار­ کردن جزئیات مربوط به بودجه ملی به منظور انجام بازرسی خارجی را مورد تردید قرار داده‌اند.³ در کل، اطلاعات حاکمیتی محدودی در کامبوج وجود دارد. حتی در صورت وجود، اطلاعات در قالب‌هایی ذخیره شده است که جلوی اشتراک­‌گذاری آسان و استفاده مجدد آن را می­‌گیرد. به علاوه، اطلاعات اندکی که به صورت آنلاین وجود دارد، پراکنده است، به یکدیگر لینک نشده‎اند و به سختی می‌­توان محل آن‎ها را تعیین کرد.

داده ­باز در کامبوج

در سال 2015، شاخص دانش ­باز، نرخ باز­ بودن کشور کامبوج را 12 درصد تعیین کرد⁴؛ این رتبه‌بندی به این معناست که داده بسیار اندکی به صورت آنلاین و در قالب باز وجود دارد. مجموعه داده مهم و اصلی مانند اطلاعات ثبت شرکت‌ها، مالکیت زمین، نقشه­‌های ملی، هزینه­‌های دولت، آمارهای ملی و پیش‌بینی آب و هوا به صورت آنلاین وجود ندارد.

تا این تاریخ، هیچ‌گونه مخزن دولتیِ مرکزی برای ارائه اطلاعات دولت در این کشور وجود ندارد و دولت هم هیچ گونه اقدام داده ­باز جامعی در دست اجرا ندارد. برای نمونه، دستورالعملی ملّی با هدف آشکار کردن داده دولت در وب‌سایت‌ها وجود ندارد (اگرچه برخی سازمان‌ها برخی مجموعه داده‌­ها را به ابتکار خود منتشر می­‌کنند). از تأسیس برخی سازمان‌های جامعه مدنی که به دنبال داده ­باز در کشور هستند، به عنوان برخی علایم دلگرم کننده قابل مشاهده است. کامبوج یکی از کشورهای مطالعه شده در این مجموعه است که جامعه مدنی و سازمان­‌های بین‌­المللی تلاش کرده‌­اند حرکت داده ­باز در این کشور را ایجاد کنند، چون دولت نتوانسته دسترسی آسان به مجموعه‎های داده‎ایِ مهم را فراهم کند. بازیگران بسیار فعال جامعه مدنی در کامبوج عبارتند از داده ­باز کامبوج (ODC)، بنیانگذار پروژه‌­ای که در حال مطالعه است و در زیر بررسی می‌شود؛ دانش ­باز، که یک سازمان غیر انتفاعی داده ­باز است؛ دفاتر محلی بانک جهانی، و سازمان­‌های شفافیت و سازمان­‌های غیر دولتی بین‌­المللی که به دنبال روش‎های فراگیر به منظور آشکارسازی اطلاعات هستند.

بازیگران اصلی

فراهم­‌کنندگان اصلی داده

ODC داده را از حداقل پنج منبع اصلی جمع‌­آوری می­‌کند یعنی دولت، بخش غیر دولتی، بخش خصوصی و اتاق­‌های خبری محلی داخلی و روزنامه‌­های مهم کامبوج. ODC داده این منابع مختلف را جمع می­‌کند (مثلا از وب‌سایت‌ها یا اسناد منتشر شده) و آن‌ها را تبدیل به قالب‌های باز می‌کند تا در درگاه ODC منتشر شود.

کاربران اصلی داده و واسطه‌­ها

ODC به عنوان تجمیع‌­کننده داده و اطلاعاتی که از منابع مختلف جمع‌­آوری شده­‌اند، عمل می­‌کند. درگاه این سازمان، کاربران گسترده‌­ای دارد که بزرگترین گروه آن‌ها مربوط به جامعه دانشگاهی و سازمان‌های غیر دولتی است. مثلا اساتید و دانشجویان از پایگاه داده ODC در مقالات تحقیقاتی، مقالات مجلات و کتاب‌های خود نقل قول می­‌کنند. برخی سازمان­‌های بین‌­المللی غیر دولتی از نقشه‎های چند لایه و دیگر اسناد مبتنی بر جغرافیا استفاده می­‌کنند تا پروژه‌­های توسعه را تحلیل کنند. به علاوه، اعضای رسانه هم از این داده برای تحلیل روندهای توسعه، پروژه‌­ها و الگوها استفاده می­‌کنند.

ذینفعان مورد نظر

ذینفعان مورد نظر ODC، علاوه بر محققان و دانشگاهیانی که به صورت مستقیم از داده استفاده می­‌کنند، به چهار گروه تقسیم‌­بندی می‌شوند. اول، سازمان‌های دولتی یا سیاستگذارانی که از داده تحلیل شده توسط رسانه یا سازمان‌های غیر دولتی برای تدوین سیاست‌های خود یا برنامه‌­ریزی توسعه استفاده می­‌کنند. دوم، بخش تجاری که از نگاه کردن به نقشه­‌ها و داده مرجع جغرافیایی مربوط به دارایی‌­ها و منابع ملی بهره می‌­برند و داده جمعیت­‌شناختی که در تصمیم­‌گیری تجاری اهمیت دارد. سوم، سازمان­‌های جامعه مدنی و اجتماعی از مجموعه داده موجود در این درگاه برای توسعه کار خود استفاده می­‌کنند یا به دنبال شفافیت بیشتر هستند. در نهایت، شهروندان می‌­توانند به داده ODC دسترسی دشته باشند یا از خروجی واسطه‌­های فوق‌­الذکر استفاده کنند.

شرح پروژه

شروع فعالیت داده ­باز

برنامه توسعه ­باز کامبوج (ODC) به خاطر نیازی که افراد محلی و فعالان منابع طبیعی و زمین در کامبوج احساس می­‌کردند، به‌وجود آمد.‌ تری پرنل یک آمریکایی است که از مدت‌ها قبل در کامبوج مقیم شده و با سازمان‌های مختلف، از جمله موسسه مدیریت شرق غرب (EWMI) کار کرده که یک سازمان جامعه مدنی است و به دنبال «ایجاد موسسات پاسخگو، توانا و شفاف است». وی متوجه شد که دسترسی به داده مفید در کامبوج بسیار دشوار و گاهی غیرممکن است. مخصوصا دسترسی به داده دولت، یک چالش است و به معنای رفتن از یک اداره به اداره دیگر و سرو کار داشتن با بوروکراسی در هر مرحله است.⁵ همانطور که اشاره شد، کامبوج مخزن مرکزی داده دولتی ندارد که بتوان به صورت فیزیکی به آن مراجعه کرد یا به صورت آنلاین با آن مشورت نمود.

ODC با هدف تجمیع اطلاعات مربوط به کشور از منابع مختلف از جمله دولت، سازمان­‌های بین‌­المللی، گروه­‌های جامعه­ مدنی، بخش خصوصی، دانشگاه­‌ها، موسسات دانشگاهی و محققانی که چندین دهه این کشور را مطالعه کرده‌­اند، ایجاد شد. هدف آن ایجاد یک مخزن مرکزی بود که به صورت آنلاین میزبان داده ­خامی باشد که به طور مستقل جمع‌­آوری، ویرایش ­و تجمیع­ شده باشد. گروهی که این وبسایت را مدیریت می­‌کند، باید مستقل و بدون سوگیری سیاسی باشد و نقش اصلی آن فراهم کردن اطلاعات است تا کسانی که به دنبال داده و اطلاعات هستند، از آن برای اهداف مورد نظر خود استفاده کنند. این سایت به صورت رسمی در آگوست 2011 شروع به کار کرد. و پس از چهار سال اجرا در قالب پروژه EWMI، در اگوست 2015 به عنوان یک سازمان غیر دولتی ثبت شد.⁶

اکنون این پلتفرم میزبان اطلاعات داده‌­محور در سه زمینه اصلی است: محیط زیست و زمین (مثلا واکنش اضطراری و واکنش به بلایا و صنایع استخراجی)؛ اقتصاد (صنعت و نیروی کار) و مردم (کمک و توسعه و قانون و دادگستری). در اوایل سال 2017، داده ­خام مربوط به قوانین، سیاست­‌ها و موافقت‌نامه­‌ها به صورت مستقیم فراهم شد و قابل دانلود بود، در حالی که بقیه موضوعات، مجموعه‌­ای از نوشته­‌های ویکی پدیا مانند بودند که انواع مجموعه داده اولیه، نمودارها و گراف­‌ها، سیاست‌ها و دیگر اطلاعات مربوطه را جمع ­کردند. ODC تعدادی نقشه­‌های تعاملی ارائه می­‌کند که به کاربران اجازه می‌­دهد لایه­‌های ساخته شده از داده کشاورزی، جمعیت­‌شناختی و زیرساخت را به کار ببرند و ترکیب کنند. این پلتفرم، ابزار رسم نقشه و راهنمای نقشه را نیز  با استفاده از رابط Harvard WorldMap فراهم می­‌کند.

شکل 1: اطلاعات مربوط به صفحه موضوعی اقتصاد و تجارت ODC

تأمین مالی

ODC که در سال 2011 به عنوان بخشی از برنامه تأمین مالی USAID در مورد حقوق و عدالت شروع به کار کرد، اولین کمک مالی خود را از برنامه دولت سوئد در حمایت از فناوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) در مناطق در حال توسعه در سال 2012 (SPIDER) دریافت کرد. SPIDER با بودجه کلی 230،000 دلار، بیش از 55،000 دلار برای «توسعه سایت اولیه (ww.opendevelopmentcambodia.net) و تبدیل آن به پلتفرم آنلاین و کاربردی داده ­باز هزینه کرد: در این سایت فعالین جامعه مدنی به راحتی می‎توانند داده خود را به روش هماهنگ، دقیق و ایمن به اشتراک بگذارند، تحلیل کنند و منتشر نمایند.»⁷ از آن زمان، ODC از دیگر پروژه‌های USAID، سرویس جهانی یهودیان آمریکا، بنیاد جامعه ­باز و دیگر سازمان­‌ها نیز پشتیبانی مالی دریافت کرده است.

عرضه و تقاضای انواع داده و منابع

ODC داده‎هایی را که در «قلمرو عمومی» قابل دسترس است، جمع‌­آوری می­‌کند. منظور از قلمرو عمومی، داده‌­ای است که به طور کلی در دسترس عموم است و قانون، اشتراک­‌گذاری گسترده آن را ممنوع نکرده است. منابع داده شامل 1- روزنامه‎های سلطنتی، 2- وب­سایت­‌های رسمی موسسات دولتی، 3- گزارشات منتشر شده دولت، 4- وب­سایت­‌های توسعه‌دهندگان/شرکت، 5- اطلاعات منتشر شده برای رسانه­‌ها (اخبار و گزارشات مطبوعاتی)، 6- گزارشات منتشر شده سازمان‌های غیر دولتی، 7- گزارشات تحقیقاتی دانشگاهی و دیگر گزارشات سازمان‌های غیر دولتی هستند. محققان ODC داده را جمع‌آوری می­‌کنند، آن را برای بازبینی به ارزیاب­‌ها می‌­دهند و برای انتشار در درگاه، به قالب باز تبدیل می­‌کنند.

استفاده از داده باز

با وجود آن که ODC اطلاعات را از منابع مختلف می­‌گیرد، داده حاکمیتی باز، منبع کلیدی در پس امکانات ارائه شده توسط سایت است. نقشه­‌های تعاملی در سایت، مجموعه داده خام موجود برای دانلود و اطلاعات مربوط به موضوعاتی مانند کیفیت حاکمیت کامبوج، سیاست زیست‌محیطی و قوانین ساخت و ساز بدون دسترسی به داده دولتی امکان پذیر نیستند.

شکل 2: درگاه داده ­باز ODC

تأثیر

ماموریت ODC «تقویت دانش عمومی و تحلیل مسائل توسعه به منظور ایجاد گفتگوی سازنده بین بخش‌­های دولتی، خصوصی، جامعه مدنی و بین‌­المللی در رابطه با پشتیبانی از توسعه سیاست­‌ها و اقدامات موثر مبتنی بر استفاده از منابع پایدار» است.⁸ این سازمان از سه سال پیش در تلاش برای دستیابی به این اهداف بوده است. اگرچه به سختی می‌­توان این تأثیر را مخصوصا برای پروژه‌­هایی که در اول راه هستند، سنجید، تحقیقات ما نشان می‌­دهد که ODC دست کم در چهار مسیر گام­‌های اولیه به سمت تأثیرگذاری عینی بر جامعه کامبوج و توسعه آن را برداشته است.

شکل 3: نقشه امتیازات اقتصادی زمین

گسترش علاقه کامبوجی‌ها به داده ­باز

درگاه ODC مورد توجه روزافزون کاربران مختلف قرار گرفته است. این درگاه در اکتبر 2016، به صورت میانگین 70،000 بازدید در ماه داشته است. از زمان شروع به کار این درگاه، 35،000 کاربر در ماه که بیشتر اهل کامبوج بوده­‌اند، از این سایت بازدید کرده‌اند و تقریبا 80 درصد آن‌ها، بازدیدکننده منحصر به فرد بوده­‌اند. تیم ODC در پنوم پن، تعداد زیادی تقاضای شخصی دریافت کرد و قرار مصاحبه‎های زیادی با روزنامه‌­نگاران و محققان داشت و این درگاه بارها به عنوان منبع در تحقیقات محلی و بین‌المللی و گزارشات رسانه‌ای ذکر شده است.⁹

طبقه گفته ثای ترای، مدیر اجرایی ODC،

«اغلب، نقشه­‌ها توجه رسانه­‌ها و اشخاص مرتبط با GIS را جلب می­‌کند، در حالی که پایگاه داده مربوط به پروژه‌­های سرمایه‌­گذاری و امتیازات و ارجاعات آن‎ها توسط طرفداران و کارکنان سازمان­‌های غیر دولتی و سازمان‌های مردمی مورد استفاده قرار می‎گیرد. از این نظر، به نظر می‌­رسد که ردیابی پایگاه داده در مورد پروژه‌­های مشخص توسعه‎ای به تدریج به کار این سازمان­‌ها کمک می‎کند. اما این امر نیاز به این دارد که افراد در جوامع، درک بهتری از روندهای توسعه و ابزارهای داده، داشته باشند تا از طریق کار مستقیم یا از طریق اشتراک­‌گذاری دانش با اعضای جامعه، بیشترین استفاده مؤثر را فرهم سازند.»¹⁰

روزنامه­‌نگاران از روزنامه‌­هایی مانند گاردین،¹¹ تک پرزیدنت،¹² و نیویورک تایمز،¹³ مطالبی درباره تلاش‌­های ODC نوشته‎اند و یا از داده و اطلاعات موجود در آن استفاده کرده‎اند. نهادهایی مانند سازمان ملل، کمیسیون رودخانه مکونگ و ائتلاف بین‌­المللی زمین نیز جزو این سازمان‎ها هستند. علاوه بر این، ODC می­‌گوید خود سازمان‌های دولتی نیز از سایت آن استفاده کرده‌­اند – که با توجه به تمرکز آن بر جمع‎آوری مجموعه داده مفید از همه بخش‌­ها، علاوه بر داده‌های دولتی، تعجب­‌آور نیست.

تقویت حمایت مردمی از مساله از طریق مشارکت

ODC نقش مهمی در تقویت حمایت از مسائل مربوط به داده ­باز ایفا کرده است، نقشی که تأثیر آن به روشنی در نحوه اعطای زمین توسط دولت مشخص است. قبل از پیدایش ODC، مدافعین جامعه مدنی از طریق داده‎های جمع‎آوری شده توسط خود و بدون هماهنگی با یکدیگر بر نحوه اعطای زمین توسط دولت، نظارت می­‌کردند. این تشتت منجر به وجود ناهماهنگی در داده‎های ارائه ­شده توسط بازیگران مختلف، تضعیف پیام مدافعین و عدم توجه سازمان‌های دولتی مربوطه شد. ODC فرایند اشتراک­‌گذاری داده را تسهیل کرد، داده را پاک‌سازی کرد تا ناهماهنگی‌ها را از بین ببرد، و داده را در پلتفرم ایمن و مرکزی فراهم کرد.¹⁴ بر مبنای واحد و صدای مشترک و همراه با پوشش و فشار رسانه­‎ای بین‌المللی ، دولت اعطای امتیازات زمین به بخش خصوصی را به تعویق انداخت و اعطای امتیازات زمین به افراد فقیر را شتاب بخشید. اگرچه این نتایج نمی‌­توانند به صورت مستقیم به ODC نسبت داده شوند، اما مشخص است که ODC در این فرایند مشارکت داشته است.

افزایش دسترسی به داده مهم و غیرقابل دسترسی در گذشته

در کامبوج، گزارشات مربوط به ارزیابی اثر زیست‌­محیطی (EIA) در دسترس عموم قرار نمی­‌گیرند. ارائه گزارشات زیست محیطی براساس قانون الزامی است، اما به نظر می‌­رسد چند سازمان دولتی اهمیتی به این اقدام نمی‌­دهند. ODC گزارشات EIA را در درگاه خود ارائه کرد و تحلیلی بر روی داده موجود مربوط به EIA انجام داد. در نتیجه‎ی افزایش آگاهی عمومی از موضوع، مخصوصا در بین بازیگران جامعه مدنی، امکان ایجاد فشار بر روی دولت برای اتخاذ اقدامات بیشتر وجود دارد، اگرچه شواهد واضحی وجود ندارد که نشان دهد آن‌ها این کار را در این نقطه انجام داده­‌اند.

همچنین، داده منابع طبیعی، از جمله اطلاعات مربوط به کشاورزی که یکی از مزایای رقابتی کامبوج است، به سختی به دست می‌آید. ODC درخواست­‌های مکرری ارائه کرد تا داده مربوط به نوع خاک را به دست آورد که در درگاه این سازمان منتشر شده و اخیرا توانست به این اطلاعات دست یابد. این اطلاعات توسط بخش خصوصی، مخصوصا انجمن برنج کامبوج مورد استفاده قرار گرفت تا مناطق رشد بالقوه برای تولید محصول را تعیین کنند. شواهد قبلی نشان می‌­دهد که داده موجود در درگاه ODC توسط سازمان­‌های بین‌المللی از جمله بانک جهانی و ANZ استفاده شده ‎است.

ریسک‌­ها

ODC از زمان شروع به کار خود با چالش­‌های بی‌شماری روبرو شده که از بین آن‌ها می‌­توان به عدم حمایت و حتی مقاومت سازمان­‌های دولتی و بازیگران خاص بخش خصوصی اشاره کرد. مثلا، وقتی ODC داده پوشش جنگلی را در سال 2013 منتشر کرد، سازمان جنگلداری که یک سازمان دولتی تحت نظارت وزارت کشاوزی، جنگلداری و شیلات است، داده ODC را که کاهش قابل توجهی در پوشش جنگلی را نشان می‌­داد، رد کرد – پوشش جنگلی از 72 درصد در سال 1973 به 46 درصد در سال 2013 رسید – و این سازمان را متهم کرد که روش عملی معتبری برای طبقه‌­بندی جنگل به کار نبرده است. تلاش برای بی‌­اعتبار کردن ODC احتمالاً مجددا در آینده نیز روی خواهد داد، مخصوصا وقتی که دولت به دلیل تفسیرهای به دست آمده از تحلیل داده حساس آسیب ببیند.

همچنانکه ODC در حال گذار به سوی تبدیل شدن به یک سازمان جامعه مدنی ثبت شده در کامبوج است، ممکن است با چندین چالش روبرو ­شود که ناشی از وضع قوانین جدید است که محدودیت­‌هایی را بر کار ODC اِعمال می­‌کند. مثلا، قانون انجمن و سازمان­‌های غیر دولتی، تمام سازمان‌های غیر دولتی را موظف می­‌کند فعالیت­‌های خود را به دولت گزارش کنند که منجر به بار کاری اضافی و محدود شدن حرکت از طریق نظارت می‌شود. حکم انتشار نقشه­‌ها و استفاده از نقشه­‌های تولید شده هم الزام جدیدی را معرفی می­‌کند که براساس آن، هر سازمانی که نقشه تولید می­‌کند باید از دولت مجوز بگیرد. به علاوه، پیش­نویس قانون جرایم سایبری می‌­تواند به برخی از فعالیت‌های ODC صدمه وارد کند. تمام این موارد، ریسک­‌های موجود برای سازمانی را نشان می‌­دهند که به دنبال شفافیت بیشتر و کار علیه منافع اختصاصی است. از یک نگاه، مقیاس ریسک‌ها (و مخالفت) نشان‌دهنده موفقیت پروژه یا حداقل قابلیت آن است.

دروس آموخته شده

درس‎های مهم بسیاری با کاربرد گسترده از این مطالعه موردی خاص به دست می‎آید. این موارد را می‌­توان به صورت کلی با در نظر گرفتن توانمندسازهای اصلی پروژه و مهم­ترین موانع یا چالش­‌های پیش روی موفقیت آن گروه‌­بندی کرد.

توانمندسازها

اعتماد بازیگران مختلف به کار و ظرفیت ODC

توانایی ODC برای ورود به اکوسیستم موجود، حرکت آن از ایده تا اجرا را بسیار سریع کرد. این حقیقت که ODC به عنوان یک پروژه تحت نظارت EWMI و با پشتیبانی کمک­‌های بین‌­المللی مختلف شروع به کار کرد، شهرت آن به عنوان سازمانی که توانایی اجرای تعهدات خود یعنی چشم‌­انداز و ماموریت خود را دارد، تقویت کرد. جایگاه «مستقل» ODC، مبتنی بر ارائه داده و اطلاعات حقیقی جمع‌­آوری شده، بدون نسبت دادن خود به برنامه یا ایدئولوژی سیاسی، به سود دولت و سایر بازیگران عمل کرد. در کل، ذینفعان دولتی نسبت به ODC خصومت ندارند و بر خلاف تردیدهای اولیه درباره یکپارچگی داده، حتی از داده آن استفاده نیز می­‌کنند. گروه­‌های مدافع نیز ODC را سازمانی مستقل و نه مکانیزمی دولت، در نظر می‌گیرند.

افزایش اعتماد بازیگران مختلف به ODC امکان دریافت کمک‌های مالی برای انجام کار و عملیات را به آن داد.

فعالیت­‌های داوطلبانه بازیگران مختلف در فضای داده ­باز

ODC مانند هر فناوری جدیدی که نه تنها به سخاوت اهداکنندگان، بلکه به کمک افراد داوطلب وابسته است، از افراد مختلفی کمک گرفته که بدون دریافت دستمزد در تلاش­‌های ODC برای آشکارسازی فعال شرکت می­‌کنند و همچنین از سازمان­‌ها و دانشگاه‌هایی که برای کمک در فرایندهای تحقیق و ویرایش به ODC کارآموز می‌­فرستند. ODC تیم بسیار کوچکی دارد؛ 9 نفر برای تحقیق، ویرایش، اینفوگرافیک، ترسیم نقشه، نگارش و تأمین مالی کار می­‌کنند، و برای افزایش عرض و عمق کار خود، باید فرصت­‌های داوطلبانه را تبلیغ کند و حداکثر داوطلب مورد نیاز را جمع کند.

همکاری بین بازیگران مختلف در کامبوج

همانطور که قبلا بیان شد، ODC برای انتشار اطلاعات کیفی و جامع در درگاه خود، به منابع داده متفاوتی وابسته است. سازمان­‌های غیر دولتی، گروه­‌های مدافع، محققان، دانشگاه‌­ها و سازمان­‌های دولتی، داده خود را با ODC به اشتراک گذاشتند تا آن‌ها را تمیز، ویرایش و منتشر کند. بدون همکاری این بازیگران، داده‌­ها در درگاه ODC، محدوده کمتری نسبت به حالت فعلی در بر می‌گرفتند و احتمالا برای کاربر معنای کمتری داشتند.

نداشتن اطلاعات، نیاز به این همکاری را تقویت می­‌کند. در حال حاضر، گروه­‌های بیشتری به داده مربوط به زمین، آب و حاکمیت جنگل علاقه‌­مند شده‎اند و از ODC می‌­خواهند این مجموعه داده را در دسترس عموم قرار دهد.

ODC در همکاری­‌های کوتاه‌­مدت با دانشکده امور دولتی و بین‌­الملل (SIPA) دانشگاه کلمبیا برای درک بیشتر تلاش­‌های توسعه بین‌­المللی در کامبوج شرکت کرد.¹⁵ مشارکت با گروه حفظ حیات وحش کامبوج، باعث ارائه اطلس 2014 کامبوج شد که اطلاعات و نقشه­‌های دقیق درباره «تغییر ساختارهای فضای جغرافیایی کامبوج و توسعه اقتصادی و اجتماعی آن، مخصوصا مدیریت محیط­‌زیست و منابع طبیعی» را فراهم می‌کند؛¹⁶ اجزای موجود در اطلس ODC قابل دانلود هستند و به صورت لایه­‌هایی روی نقشه­‌های تعاملی وجود دارند.

موانع

قالب و کیفیت داده

ODC تأیید می­‌کند که به دست آوردن داده و اطلاعات در محدوده عمومی سخت است چون گاهی برخی داده‌­ها محدودیت­‌های جدی در توزیع دوباره، تکثیر و استفاده مجدد دارند. بسیاری از منابع داده دولتی نامناسب، خارج از رده و در قالب­‌های بسته (مثلا PDF) هستند. طبق گفته پنلیک چان، مدیر پشتیبانی مشارکت و شبکه منطقه­‌ای نوآوری توسعه باز در مؤسسه EWMI:

«یک چالش این است که بیشتر اسناد منتشر شده توسط دولت در محدوده عمومی، قابلیت خوانش توسط ماشین را ندارند و بنابراین دیجیتالی و آنالیز کردن آن‌ها بسیار زمان­‌بر است. چالش دیگر این است که داده و اطلاعات همیشه مناسب نیستند، بنابراین نیاز به داشتن تیم بازبینی مستقل و بی­‌طرف وجود دارد تا از داده، مفهوم ایجاد کند. مثلا، در پروژه‌­ای که در گزارشات تولید لاستیک در کامبوج بررسی کردیم، اعداد فراهم شده توسط دو وزارتخانه مختلف درباره یک شاخص، تفاوت بسیاری با هم داشتند.» ¹⁷

این محدودیت‎ها وظیفه ODC را سنگین‌تر و نیاز آن به منابع را بیشتر می‎سازد.

سواد اندک کاربران محلی در زمینه داده

همانطور که قبلا اشاره شد، افرادی که از دسترسی به داده بسیار سود می‌­برند، سازمان­‌هایی هستند که از پیش توانایی دسترسی و استفاده از داده را داشتند، یعنی گروه­‌های رسانه بین‌المللی و سازمان­‌های غیر دولتی بین‌­المللی. علت این موضوع سواد اندک کاربران محلی در زمینه داده است. برای حل این مشکل، ODC آموزش­‌هایی برای ظرفیت سازی در کشور انجام می‌­دهد، ولی با در نظر گرفتن نبود منابع، توانایی پوشش بخش‌­های مختلف در کشور، محدود است.

نگاه به آینده

ODC بر این باور است که کار این سازمان به صورت غیرمستقیم بر سیاست­‌ها و اصلاحات اخیر دولت کامبوج در بخش جنگلداری و امتیازات انحصاری زمین تأثیر داشته است. شاهد بر این موضوع افزایش تعداد مناطق محافظت شده طبیعی، توسعه طرح مدیریت مناطق حفاظت شده، معرفی اکوتوریسم، کاهش 1 میلیون هکتاری امتیازات انحصاری زمین اقتصادی به سرمایه‌­گذاران غیر فعال و دادن مالکیت زمین به افراد فقیر به وسیله امتیازات زمین اجتماعی است. این رویدادهای اخیر، ODC را تحریک به کار سخت‌­تر به منظور افزایش دسترسی مردم و ذینفعان نیازمند به داده بیشتر کرده است.¹⁸

ولی ODC تأیید می­‌کند که چالش‌های مهمی بر سر راه دستیابی به این نتایج وجود دارند؛ مخصوصا با فضای بسیار محدود جامعه مدنی در فرایندهای سیاسی کامبوج. از آن جا که ODC می‌­خواهد جایگاه مستقل خود را حفظ کند، وابستگی زیادی به سازمان­‌هایی دارد که از داده رفع ابهام شده و افشا شده­ ODC، در فرایندهای مؤثر بر شناسایی نحوه توسعه در کامبوج استفاده می‎کنند. این سازمان‎ها می‌­توانند سازمان­‌های جامعه مدنی، گروه­‌های مدافع، یا سازمان­‌های مردمیِ علاقه‌­مند به مسائل خاص مانند حاکمیت منابع طبیعی باشند. یا می‌­تواند شامل گروه­‌های ناظر بر شفافیت باشد که به دنبال آشکار کردن فساد در بخش دولتی هستند. حتی می‌­تواند مدافعانی از درون حکومت باشد که به دنبال مدل توسعه پایدارتر برای کشور هستند.¹⁹

در این فرایندها، ODC باید حداقل دو نقش اجرا کند؛ یکی برای دفاع از باز بودن بیشتر داده عمومی و دیگری به عنوان موسسه مرجع که ظرفیت بازیگران محلی برای استفاده موثرتر از داده در تصمیم­‌گیری را ایجاد می­‌کند. ODC متعهد است تا تضمین کند فرایندهای تصمیم­‌گیری داده‎محور نه تنها در شوراهای حکومتی، بلکه در هر جامعه‌ای در کشور به کار می‌­روند.

نتیجه­‌گیری

اگرچه اکوسیستم داده ­باز کامبوج هنوز در ابتدای راه است، ولی توسعه باز کامبوج، نقش رهبری مهمی در حرکت دادن کشور به سمت رویکرد داده‌­محور، شفاف و مشترک حاکمیت دارد. فراتر از نشان دادن اهمیتِ در دسترس بودن داده مهم حاکمیتی برای عموم – از قراردادهای باز گرفته تا  سایر اطلاعات قانونی و آمار و داده جمعیت شناختی و چشم انداز مربوط به تغییرات در پوشش جنگلی در کشور- ODC ارزش در نظر گرفتن این دیدگاه گسترده‌­تر را مشخص می­‌کند که چه نوع داده‌­ای، اگر باز شود و در دسترس قرار بگیرد، می‌­تواند مفید باشد. ODC به جای وابستگی به داده دولتی برای پیشنهاد داده و نقشه­‌ها، از ابتدا به دنبال جمع‌­آوری اطلاعات مرتبط از بخش­‌های مختلف برای فراهم کردن دیدگاه چند وجهی از موضوعات مهم برای مردم کامبوج بود. با ادامه تکامل سایت و اکوسیستم داده ­باز در کامبوج، بهتر درک خواهیم کرد که آیا تأثیر امیدوارکننده ODC، منتهی به تأثیر مثبت بیشتر بر زندگی مردم در این کشور خواهد شد یا خیر.

منابع

1. Not found

2. Not found

3. Erin Handley and Bun Sengkong, “Civil Society, Opposition Criticise Budget’s Opacity,” Phnom Penh Post, November 4, 2016, http://www.phnompenhpost.com/national/civil-society-opposition-criticise-budgets-opacity.

4. Open Knowledge, “Global Open Data Index: Cambodia,” http://index.okfn.org/place/cambodia/ .

5. Kyle James, “Cambodia sets pace with open data,” DW Akademie, December 20, 2013, http://onmedia.dw-akademie.com/english/?p=16857.

6. Interview with Thy Try, Executive Director, Open Development Cambodia, and Penhleak Chan, Regional Network and Partnership Support Manager of EWMI, November 17, 2016.

7. SPIDER, “Open Development Cambodia: Promoting transparency through open data,” http://spidercenter.org/2.31936/project-overview/open-development-cambodia-promoting-transparency-through-open-data-1.149787.

8. Interview with Thy Try, Executive Editor, Open Development Cambodia, and Penhleak Chan, Regional Network and Partnership Support Manager of EWMI, November 17, 2016.

9. Interview with Thy Try, Executive Director, Open Development Cambodia, and Penhleak Chan, Regional Network and Partnership Support Manager of EWMI, November 17, 2016.

10. Interview with Thy Try, Executive Director, Open Development Cambodia, November 24, 2016.

11. Naly Pilorge, Virak Yeng, Vuthy Eang, “Think of Cambodia before you add sugar to your coffee,” The Guardian, July 12, 2013, https://www.theguardian.com/commentisfree/2013/jul/12/cambodia-sugar-eu-policy.

12. Faine Greenwood, “As the Internet Raises Civic Voices in Cambodia, a Struggle Brews Over Net Control,” Tech President, March 27, 2013, http://techpresident.com/news/wegov/23659/internet-civic-voices-cambodia-struggle-net-control/

13. Julia Wallace, “Development and Its Discontent,” The New York Times, April 12, 2013, https://latitude.blogs.nytimes.com/2013/04/12/development-and-its-discontent/?_r=0.

14. Nicolas Mansfield, “Open Development Cambodia: How open data can promote land use transparency,” Devex, September 20, 2013, https://www.devex.com/news/open-development-cambodia-how-open-data-can-promote-land-use-transparency-81848

15. “Columbia SIPA,” Open Development Cambodia, https://opendevelopmentcambodia.net/about/partnerships/columbia-sipa/

16. “Save Cambodia’s Wildlife,” Open Development Cambodia, https://opendevelopmentcambodia.net/about/partnerships/save-cambodias-wildlife-scw/

17. “DW Global Media Forum: Open Data in Cambodia,” DW Akademie, July 3, 2014, http://www.dw.com/en/dw-global-media-forum-open-data-in-cambodia/a-17755220.

18. Interview with Thy Try, Executive Director, Open Development Cambodia, and Penhleak Chan, Regional Network and Partnership Support Manager of EWMI, November 17, 2016.

19. Interview with Thy Try, Executive Director, Open Development Cambodia, and Penhleak Chan, Regional Network and Partnership Support Manager of EWMI, November 17, 2016.