یکی از مهم‌ترین و فراگیرترین راه‌های دست‌یابی به تخلفات، گزارش‌های مردمی است. ازاین‌رو، اولین گام در راستای این هدف آن است که، سازمان‌های نظارتی برای گزارش گیری از مردم، درگاه‌هایی را در نظر گیرند و آنچه که ما در اینجا به آن می‌پردازیم، آن است که پرسشنامه‌هایی که در این درگاه‌ها وجود دارند، چه استانداردهایی باید داشته باشند و به چه نکات و جنبه‌هایی باید توجه داشته باشند. در این راستا به بررسی چند نمونه از پرسشنامه‌هایی که در سایت www.gov.uk   ارائه شده است می‌پردازیم.

پرسشنامه‌ی گزارش فرار مالیاتی (Tax evasion):

توصیه‌های امنیتی به گزارش دهنده‌ی تخلف:

یکی از قسمت‌های ابتدایی این پرسشنامه که جالب توجه است، توصیه‌های امنیتی است که به گزارش دهندگان تخلف می‌شود. عمل این گزارش‌دهندگان در صورت آشکار شدن، می‌تواند برای آنها خطرساز باشد؛ بنابراین به آنها توصیه می‌شود تا اجازه ندهند دیگران از اینکه آنها تخلفی را گزارش کرده‌اند، آگاه شوند. از طرفی پیش‌بینی می‌شود که این گزارش‌گران برای تکمیل گزارش خودشان، از روی کنجکاوی بخواهند اقداماتی را برای هر چه بیشتر آگاه شدن از جرم، انجام دهند؛ بنابراین به آنها توصیه می‌شود برای امنیت خودشان از این کار پرهیز شود.

برای امنیت‌تان شما نباید [کارهای ذیل را انجام دهید]:

•  نباید تلاش کنید که راجع به تقلب بیشتر بفهمید.

•  نباید اجازه بدهید دیگران بفهمنند که شما گزارش [تخلف] می‌دهید.

•  نباید کسی را تشویق کنید تا جرمی انجام دهد تا اطلاعات بیشتری کسب کنید.

قسمت‌های مختلف یک پرسشنامه فرار مالیاتی:

قسمت 1 – اطلاعات در خصوص شخص / کار

تنها پر کردن 5 مورد از فرم الزامی است، که همگی در این قسمت هستند.

قسمت 2 – اطلاعات مربوط به جزئیات کار آنها.

مواردی هم‌چون نام پیشه و تجارت، نوع آن و اینکه چه مدت است که فرار مالیاتی صورت می‌گیرد، ذیل این قسمت پاسخ داده می‌شود.

 قسمت 3 – استفاده از اطلاعات

این قسمت اطلاعاتی را در اختیار سازمان رسیدگی کننده قرار می‌‌دهد تا بتواند به طور مناسبی از اطلاعات استفاده کند.

اینکه آیا شما همچنان با شخصی که فرار مالیاتی می‌کند در ارتباط هستید؟

چه تعداد افراد دیگری از این فرار مالیاتی آگاه هستند؟

اینکه در صورت استفاده از اطلاعات چه اتفاقی ممکن است بیافتد، باید دانسته شود. چگونگی اتفاق افتادن آن نیز اهمیت دارد.

اگر این اطلاعات استفاده شود آیا بر شما و یا دیگران آثاری دارد؟

آیا شما حاظر هستید که به عنوان شاهد در دادگاه حاظر شوید و مطالب اظهار شده را در دادگاه نیز اظهار کنید؟

ذکر کردن موارد فوق کاملا اختیاری است.

 قسمت 4 – جزئیات [اطلاعات] شما.

ذکر کردن این اطلاعات نیز کاملا اختیاری است.

 قسمت 5 – ارائه فرم

شاید برای مخاطب مهم باشد که آیا فرم گزارش او به دست مسئولان رسیده است. در این قسمت به این نیاز پاسخ داده می‌شود و مخاطب برای آگاهی از روند رسیدگی به گزارش،  باید ایمیل خود را ثبت کند.

نکات روانشناسانه‌ی پرسشنامه:

1-    احترام به شخصیت گزارش دهنده:

در پرسشنامه قبل از هر چیز، نکاتی را در خصوص حفظ امنیت گزارش‌دهنده یادآور می‌شود. این یاداوری حس خوب تنها نبودن در مبارزه با فساد را به گزارش‌دهنده القا می‌کند و از سوی دیگر نوعی احترام به شخصیت گزارش‌دهنده تخلف است.

2-    خسته کننده نبودن پر کردن فورم:

اصل بر اجباری نبودن پر کردن موارد خواسته شده است. از پنج قسمت مذکور تنها پر کردن قسمت اول الزامی است (صرفا 5 سوال از قسمت اول (موارد ستاره‌دار)، پر کردن 4 قسمت دیگر اختیاری است).

3-    القای مهم بودن گزارش:

هر چند نیازی نیست که فرایندی طولانی توسط گزارش‌دهنده‌ی تخلف طی شود اما پرسش‌نامه‌ تهیه شده برای گزارش خیلی سرسری و ساده نیست. این حس به گزارش دهنده القا می‌شود که گزارش او اهمیت داشته و کامل و جامع بودن این پرسشنامه بیانگر همین موضوع است (یادمان باشد: اعمال و رفتار، بلندتر از کلمات صحبت می‌کنند، نوع تنظیم پرسشنامه می‌تواند بیانگر مفاهیمی باشد).

پرسشنامه گزارش قاچاق (smuggling):

معرفی راه‌ها‌ و مجراهای دیگر گزارش‌دهی:

قبل از شروع سوالات، راه‌هایی که شخص می‌تواند از طریق آنها نیز تخلف را گزارش کند به او اعلام می‌شود. این کار می‌تواند باعث شود که همزمان دستگاه‌های نظارتی مختلفی نسبت به تخلف آگاه شوند و نسبت به آن اقدام کنند. مسیرهای دسترسی به راه‌های دیگر گزارش‌دهی بصورت لینک و یا از طریق شماره تلفن‌های بخش‌های مربوطه، تعبیه شده است.

جزئی شدن و کسب اطلاعات بیشتر:

طرح سوالات هدفمند، ناظران را در راستای پیگیری بهتر تخلف یاری می‌رساند. بنابراین همانطور که ملاحظه می‌شود، این دستگاه های نظارتی از طرح سوالات زیاد خودداری نمی‌کنند، چرا که جواب دادن به آنها اختیاری بوده اما در صورت جواب دادن شخص گزارش‌دهنده، چه بسا کمک شایانی به تعقیب تخلف بشود. در این سایت، با جواب دادن به هر سوال، در صورتی که آن پاسخ مصادیق و اوصاف دیگری داشته باشد، آن اوصاف بصورت گزینه‌هایی ارائه می‌شود. برای مثال آیا در جرم قاچاق از وسیله‌ای مثل اتومبیل استفاده شده است؟ اگر استفاده شده است، اینکه مدل، رنگ، شماره پلاک و … آن چه بوده است، بصورت گزینه‌هایی بعد از پاسخ دادن به سوال اصلی ذیل آن باز می‌شود.

سوالات زیر در پرسشنامه مطرح شده است:

1-    آیا کودکی در قاچاق شرکت داشته است؟

2-    جرم چه زمانی رخ داده است؟

3-    آیا از وسایل و اتومبیل استفاده شده است؟ چه نوع وسیله‌ای (کشتی، هواپیما، اتومبیل)؟ مدل و رنگ و شماره آن وسیله چه بوده است؟

4-    آیا می‌دانید جرم در چه مکانی اتفاق افتاده یا اتفاق خواهد افتاد؟

مقایسه پرسشنامه گزارش تخلف در دیوان محاسبات کشور(supreme audit court of Iran):

در سایت دیوان محاسبات کشور، قسمتی برای گزارش تخلفات در نظر گرفته شده است. در این قسمت ذکر 3 مورد الزامی است.

1-    شهر وقوع تخلف

2-    نام دستگاه متخلف

3-    موضوع تخلف

همانطور که ملاحظه شد، در نمونه‌ی خارجی گزارش تخلف، موارد الزامی که باید اعلام شود تنها در دو مورد بیشتر بود اما لیست سوالاتی که در اختیار شخص گزارش‌دهنده قرار می‌دهد تا به‌طور اختیاری به آن پاسخ دهد، سوالات بیشتر و جزئی‌تری را در برداشت. این سوالات می‌تواند دستگاه نظارت کننده را در پیگیری و دنبال کردن تخلف یاری دهد و از سوی دیگر می‌تواند مهم بودن گزارش را به مخاطب تلقی کند.

پاسخ دیوان محاسبات در جواب گزارش:

پیشنهادات برای نمونه‌های داخلی:

1-    نکات امنیتی را که شخص گزارش دهنده باید رعایت کند، در ابتدای پرسشنامه ذکر کنند.

2-    سوالات بیشتری را که می‌تواند دستگاه نظارت کننده را در ردیابی تخلف یاری رساند، مطرح کند.

3-    راه‌های گزارش‌دهی دیگر به شخص گزارش‌دهنده قبل از پر کردن پرسشنامه معرفی شود.

4-    قبل از شروع پاسخ دادن به پرسشنامه، این اطمینان به شخص گزارش‌دهنده داده شود که با اطلاعات او به طور محرمانه رفتار می‌شود..

5-    فرم­ گزارش بگونه­ای طراحی شود که حس مهم بودن گزارشات مردمی را به فرد گزارش دهنده القا کند.

6-    روند پیگیری گزارش بصورت برخط برای مخاطبان قابل مشاهده باشد.